Sis ve kirli hava arasındaki en büyük fark, sisin çoğunlukla kış aylarında görülen bir doğa olayı olmasıdır. Kirli hava ise dumanın ve sisin bir tür karışımıdır. Kömür ve fosil yakıtların yanması, zararlı gazların yanlış işlenmesi dumanı üretir. Dumanlar; azot dioksit, sülfür dioksit, uçucu organik birleşikler, karbondioksit gibi toksinleri barındırır. Hepsinin sonucunda, daha çok büyük şehirlerde gördüğümüz fotokimyasal kirli hava oluşur.
Sis nedir?
Sis, görüş mesafesini 1 km’den aza düşüren, karmaşık ama bir o kadar da basit bir meteorolojik olaydır. Havada her zaman az miktarda da olsa su bulunmaktadır. Ancak bu küçük aerosol damlacıkları görünür hale geldiğinde görüş mesafesini azaltırlar. Basitçe söylemek gerekirse, sis sadece Dünya yüzeyinin çok yakınında bulunan bir buluttur. Sis, tıpkı bulutlar gibi, milyonlarca küçük aerosol damlacıklarından ve buz kristallerinden oluşur. Dünyanın yüzeyine yakın olan soğuk hava, içindeki su buharını yoğunlaştırdığında sis oluşur. Bu damlacıklar havada asılı kalacak kadar hafiftir.
Sis nasıl oluşur?
Gece sıcaklıkta bir düşüş olduğunda arazinin ısıl radyasyonun yeryüzünü soğutması, sis gelişimi için tipik bir temel koşuldur. Bu, havanın nem veya su buharını tutma kabiliyetini azaltır. Buna genellikle nem denir. Hava su buharı ile doygun hale geldiğinde, su damlaları yoğunlaşmaya başlar. Başka bir deyişle, gaz sıvı duruma veya suya geri döner. Bu su damlacıkları havada asılı kaldıklarında yoğun bir bulut olan sisi oluştururlar. Sonuç olarak sis, havada veya yer yakınında dolanan ve su damlacıklarından oluşan görünür bir kütle olarak tanımlanır.
Sis türleri
Sisin birkaç farklı tipi vardır ve her biri geldiği yere ve nasıl şekillendiğine göre değişen durumlara bağlı olarak adlandırılmıştır. Dünya üzerinde altı farklı sis türü vardır. Ülkemizde ise sis olaylarının en çok görüldüğü yerler Karadeniz ve Marmara bölgeleridir. Örnek olarak, Karadeniz kıyılarında bölge halkının duman dediği sisler, daha çok yamaç sisleridir. Bu tür sislere daha çok ilkbaharda rastlanır. Marmara Bölgesi’nde ise adveksiyon sisleri yaygındır.
Yamaç sisi– Rüzgârla taşınan hava kütlesinin dağ veya tepe yamacı boyunca yükselerek soğuması neticesinde oluşan sistir. Özellikle havanın çok nemli olduğu günlerde görülür.
Adveksiyon sisi– Sıcak ve nemli havanın soğuk bir yüzey üzerine hareketi ile soğuyarak içeriğindeki su buharının yoğunlaşması sonucu oluşan sislerdir. Adveksiyon havanın kısaca yatay hareketi demektir.
Kirli hava nedir?
Kirli hava sis, duman ve parçacıklı maddelerin bir karışımdır. Fabrika atıkları, kullandığımız arabalar meteorolojik olmasa bile kirli havaya sebep olur. Sisi solumak sağlığınıza bir zarar vermez, diğer yandan kirli havayı solumak ciddi sorunlara sebep olabilir. Sis hâlihazırda havada var olduğu için, nem içerir. Duman ve parçacıklar bu nem partiküllerine yapışarak görüş açısını sınırlama ihtimaline sahiptir. Daha eski zamanlarda, kömürün yaygın kullanıma kirli havaya sebebiyet veriyordu. Endüstriyel alanlarda ve yerleşimlerde oldukça popüler olan bu durum, günümüzde hala şehirlerde sıkça görülmektedir. Fotokimyasal duman bugün şehirlerde gördüğümüz kirli havayı tanımlamak için kullandığımız bir terimdir.
Kirli havayı ne oluşturur?
Kirli hava duman ve sisin ölümcül bir karışımıdır. Yukarıda bahsettiğimiz üzere, sis yeryüzünde bulunan ve çok küçük su damlacıklarına sahip bir tür buluttur. Bu su damlacıkları havada saatlerce asılı kalabilirler. Duman hava kirliliğinin yoğun bir türüdür, sülfür dioksit, sis ve benzin gibi zararlı toksik gazları içerir. Aksi takdirde gökyüzünde daha yüksekte asılı kalan duman ve toz parçacıkları, sisle karışarak bir fotokimyasal reaksiyon oluşturur ve soluduğumuz havada asılı kalır.
Toz ve duman parçacıkları su damlacıklarına yapışarak sisi daha bulanık hale getirir. Bu dumanı uzun süre solumak akciğer sorunları da dâhil olmak üzere çeşitli fiziksel sonuçlara sahiptir. 500 metreden daha kısa mesafelerde görüş mesafesinin düşük olması, birçok trafik kazasına sebep olabilir.
Sis mi yoksa kirli hava mı soluduğunuzu nasıl anlarsınız?
- Sisi soluduğunuzda herhangi bir rahatsızlık hissetmezsiniz, bu durum kirli hava için geçerli olmayabilir. Kirli hava, soluduğunuzda çeşitli rahatsızlıkların yanı sıra sağlık sorunlarına da neden olur. Gözlerde, boğazda ve ayrıca solunum yollarında tahriş yaratabilir. Havada asılı duran birkaç zararlı gaz karışımları, solunması halinde uzun vadede ciddi sonuçlar doğurabilir. Buna akciğer enfeksiyonu, astım, bronşit, zatürre gibi ciddi hastalıklar dâhildir. Zaten bir sağlık sorunlarınız varsa kirli havaya uzun süre maruz kalmak bu sağlık sorunlarını şiddetlendirebilir. Aşağıdakiler, dumana maruz kalmanın daha görünür yaygın belirtilerinden bazılarıdır.
- Öksürük veya hırıltı
- Nefes almada zorluk
- Göz, burun ve boğazda tahriş ve kaşıntı
- Nefes alırken rahatsızlık
- Göğüs kaşıntısı
- Solunum yollarında tahriş
Fotokimyasal dumandan nasıl korunuruz?
- Mümkün olduğunca açık havada kaçının. Duman, çevreyi kirleten bir maddedir. Dumanın bir özelliği, diğer görünmez hava kirleticilerinden farklı olarak çıplak gözle görülebilmesidir. Bu nedenle, gökyüzünde sarı-kahverengimsi bir pus gördüğünüzde, mümkünse açık havada kaçının.
- Su almanız önemlidir – Uzmanlar yılın bu döneminde normalden daha fazla su içmenizi öneriyor.
- Etkili ve doğru bir maske kullanın- Sis varlığında dışarı çıktığınızda bir hava maskesi kullanmak şarttır.
- Yukarıdaki belirtileri gösterirseniz bir doktora başvurun, bu belirtiler daha uzun sürerse, hemen tıbbi yardım alın.
- Sağlıklı beslen- “Ne yersen osundur!” Sağlıklı beslenme modelleri, hava kirliliğinin etkilerinin azaltılmasına yardımcı olacaktır. Bu yüzden dengeli beslenin ve meyve-sebze yemeyi ihmal etmeyin.
- İç mekânınızı izleyin – Hayatımızın %90’ından fazlasını iç mekânlarda geçiriyoruz. Bu nedenle, iç hava kalitesi standartlarını korumak için iç hava kalitesinin izlenmesi bir zorunluluktur.
- Ozon üretmeyen hava temizleyicileri kullanın- Birçok hava temizleyici ozon üretir. İç mekan kirleticisi olduğu için ozon üreten hava temizleyicilerden kaçının.
- Zindeliğinizi göz ardı etmeyin- Ne pahasına olursa olsun sporun gücünü hafife almayan.
- Güçlü egzersizlerden kaçının- Bu tür koşullarda kardiyo ve Zumba egzersizleri gibi zorlu egzersizlerden kaçının.
Dışarıdaki havayı kontrol edemeyebilirsiniz ama içerideki hava için gözünüz arkada kalmasın. Winix her eve ve ihtiyaca uygun hava temizleme cihazlarıyla sizin ve sevdiklerinizin yanında!